شب­های کابل، «عطر لیمو» گرفت

با بررسی کارنامه ادبی و پژوهشی محمود جعفری
شب­های کابل، «عطر لیمو» گرفت
دبیرخانه شب­های کابل:
پنجمین شب از «شب­های کابل»، به نقد و بررسی کارنامه ادبی «محمود جعفری»؛ شاعر و پژوهشگر معاصر افغانستان پرداخت.
شب پنجم «شب­های کابل» با سخنرانی سلطان­سالار عزیزپور؛ شاعر، نویسنده و فعال فرهنگی درباره کتاب پژوهشی محمود جعفری به نام «شعر سپید چیست؟» آغاز شد. عزیزپور در ابتدای سخنان خود گفت: «محمود جعفری پیش از آن­که شاعر باشد، پژوهشگر و نویسنده به مفهوم عام آن است که بر دغدغه­های زمان و نیاز زبانش واقف است؛ دغدغه­ها و پرسش­هایی که شب و روز ما را در حصار خود دارد و از دادن پاسخ به آن­ها بر خود می­لرزیم و از پرسش­های بی پاسخ آن. جعفری در این اثر، از زمینه­های تاریخی می­آغازد و به مبانی شعر سپید می­رسد. به دنبال آن، در پی توضیح جایگاه وزن در شعر سپید و مباحثی هم­چون شگردها و تکنیک­های شعر، تقابل شعر و دستور، قالب­شکنی شاملو، اهداف شاملو، شعر سپید در افغانستان، کلمه­شناسی در شعر و نمونه­های شعر سپید در افغانستان است».
این شاعر و نویسنده معاصر درباره کتاب «شعر سپید چیست؟» چنین بیان داشت: «با وجود این­که جعفری خواسته است با نوشتن این کتاب، به همه پرسش­ها و دغدغه­هایش اندر باب شعر پاسخ بگوید، ولی ردیف انبوهی مباحث مختلف، نظم و انسجام منطقی این اثر را در بخشی از موارد بر هم زده است و خواننده اثر را در میان حجم مطالب پراکنده، سرگردان می­سازد. بهتر بود مباحث مختلف این اثر در آثار جداگانه، دسته­بندی و تدوین می­شد و در جزوه­های مستقل به چاپ می­رسید. نکته دیگری که از نارسایی­های کتاب به شمار می­رود، در بخش معرفی سپیدسرایان افغانستان متبارز است. در معرفی سپیدسرایان بهتر بود نویسنده از تعارف­ها می­کاست و بر تأملات می­افزود؛ زیرا جای کلی داوری­هایی هم­چون: «از چهره­های برجسته و مطرح شعر معاصر افغانستان می­باشد»، «در قالب­های مختلفی درخشیده است»، «خلاقیت­های فکری و ذهنی او در آثارش موج می­زند» و مانند آن در این اثر پژوهشی نیست».
عزیزپور در ادامه سخنانش افزود: «اگر گزیده­متن­نویسانی نداریم که بر ژرفنا و پنهان تاریخ و جغرافیای فرهنگی­مان به وسعت جغرافیای انسانی­مان اثرگذار باشند، کم و بیش کوشندگانی داریم که در اوجی از فقر مادی و فرهنگ­ستیزی­های اولیای امور، دست از سرایش و پژوهش برنمی­دارند. بدون تردید، یکی از کوشندگان و چراغ­داران فرهنگ و ادب کشورمان، محمود جعفری است».
در ادامه برنامه، احمدضیا رفعت؛ شاعر، نویسنده، استاد دانشگاه کابل و فعال فرهنگی و اجتماعی، مجموعه شعر «پروازهای منحنی» را نقد و بررسی کرد. وی در بخشی از سخنانش گفت: «با آن­که شاعر از عناصر محدود طبیعت، برای بیان خیال­هایش استفاده می­کند، ولی توانسته است به راحتی، آن­چه را می­خواهد، بیان کند. با این هم، اگر شاعر از دایره فراخ­تر عناصر خیال­ساز کار می­گرفت، می­توانست به کلام خود تنوع بیانی ببخشد».
رفعت، ترکیب­هایی مانند چاشت­خیز، دندان­خنده، خون­غروب و شب­حلوا را از ابتکارهای این مجموعه برشمرد. با این حال، کاربرد برخی واژگان مهجور یا واژگان وابسته به لهجه­های ویژه را مایه لغزش شاعر در برقراری ارتباط اثرگذارتر با خواننده دانست.
محمدصادق دهقان؛ شاعر، نویسنده و استاد دانشگاه کاتب، سومین سخنران این برنامه بود که به بررسی و نقد مجموعه هایکوواره­های «عطر لیمو» پرداخت. سخنان وی در چند بخش سامان یافته بود که عبارت بودند از: پیشینه شعر کوتاه پارسی از گذشته تا روزگار معاصر، قالب­های محلی شعر کوتاه، هایکوشناسی، چیستی هایکو، هایکوی سنتی، هایکوی مدرن، ساختارشناسی هایکو.
دهقان درباره پیدایش شعر کوتاه مدرن پارسی و هایکوواره چنین بیان داشت: «شعر کوتاه پارسی در روزگار معاصر ما با شعرهاي دفتر «ماخ اولا»ي علی اسفندیاری (نیما یوشیج)؛ پدر شعر نو پارسی، آغاز شد و جریان اصلی «شعر كوتاه» با برگردان هايكوهاي ژاپني به صورت باواسطه، از روي ترجمه‌هاي انگليسي و آلماني به زبان پارسی، در دهه چهل خورشیدی در ايران، رخ نمود. در اصل، سهراب سپهري در گام نخست، دريچه هايكو را به روی ما گشود. با این حال، گام اساسی را احمد شاملو برداشت که با همكاري حسن فياد، دوازده «شعر كوتاه» ژاپني را با عنوان «ترانه‌هاي سرزمين آفتاب» ترجمه کرد و در سال 1352 در كتاب «هم­چون كوچه‌‌اي بي‌انتها» به چاپ رساند».
این منتقد ادبی درباره کوشش شاعران و نویسندگان افغانستان برای معرفی هایکو در کشور افزود: «حضرت وهريز و برنا کریمی با ترجمه هايكوي ژاپني به زبان پارسی دري در این زمینه کوشیده­اند. در این اواخر، ترجمه­ای از برنا کریمی چاپ شده است. تلاش برای هایکو در افغانستان با نشر مجموعه محمود جعفری به نام «عطر لیمو» وارد قلمرو تازه­ای می­شود. از دیگر کسانی که در افغانستان برای ترجمه هایکو و سرایش هایکوواره تلاش می­کند، به آذریون متین باید اشاره کرد. به جز این­ها، در افغانستان، سرایش شعر کوتاه، نه با هدف ایجاد و گسترش شعر کوتاه، بلکه به صورت غریزه شاعرانه، در سرایش آن وجود داشته است که رد آن را در آثار نوسرایان و سپیدسرایان می­توان جست. با این حال، چون در راستای سرایش شعر کوتاه نبودند، کارشان را نمی­توان کوتاه­سرایی دانست. کوتاه­سرایان بسیاری نیز هستند که بدون اثرپذیری کامل از هایکو به راه خود ادامه داده­اند و می­دهند. گروهی دیگر از هایکو اثر پذیرفته­اند، ولی هنوز راه و رسم هایکوواره­سرایی را نمی­دانند و تنها در کنج خلوت نوشته­ها و گفته­هایشان، خود را مدعی آفرینش هایکوواره می­دانند. به طور کلی، هیچ­کدام از اینان را نمی­توان هایکوواره­سرا نامید».
دبیر «شب­های کابل» در ادامه سخنانش، با بررسی ساختار واژگانی، ساختار بیرونی و ساختار درونی این اثر، به نکته­های فنی آن اشاره کرد و گفت: «با وجود برخی مشکلات ساختاری مانند تکراری بودن مضمون­ها، شتاب­زدگی در پردازش مضمون، سادگی زیاد، گنجاندن دل­مشغولی­های شعر سپید در این قالب، مبهم بودن بی­دلیل و شعاری شدن برخی مفهوم­سازی­ها، انتشار این کتاب در قلمرو زبان پارسی، تجربه تازه، متفاوت، نوآورانه و جسارت­مندانه­ای است».
محمود جعفری، شاعر، نویسنده، روزنامه­نگار، پژوهشگر و فعال فرهنگی سال­هاست در قلمرو فرهنگ و ادب پارسی تلاش می­کند و مجموعه­های پژوهشی «آموزش شعر»، «راهنمای نویسندگی» و «شعر سپید چیست؟» از او به چاپ رسیده است. به جز آن، «پروازهای منحنی»، نخستین مجموعه شعر وی به شمار می­رود. هم­ اکنون دو مجموعه شعر، یک مجموعه گردآوری شعر و سه اثر پژوهشی از جعفری آماده چاپ است. او در طول این سال­ها، سه دیپلم افتخار از وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان به دست آورده است. جعفری گردانندگی چند برنامه ادبی را نیز در رادیوهای افغانستان بر عهده دارد.
شب پنجم «شب­های کابل»، ساعت سه تا پنج عصر روز پنج­شنبه 28 قوس 1387 در سالن اجتماعات مؤسسه تحصیلات عالی کاتب واقع در کارته سه، سرک شورای ملی برگزار شد. در این برنامه، هم­چون برنامه­های گذشته، بیش از صد تن از فرهنگیان و علاقه­مندان به ادبیات، شرکت کرده بودند. خانه ادبیات افغانستان، همایش ماهانه «شب­های کابل» را با همکاری مؤسسه تحصیلات عالی کاتب، انجمن قلم افغانستان، مرکز فرهنگی و اجتماعی سراج، تلویزیون نگاه، مؤسسه تعاون و آکادمی هنر وعلوم سینمایی برگزار می­کند.