اخیراً دولت افغانستان نسخه خطی جلد چهارم کتاب سراج التواریخ نوشته فیض محمد کاتب را خریداری کرده و در آرشیو ملی این کشور بایگانی کرده است.
با خریدن این نسخه دوره چهار جلدی نسخه های خطی کتاب سراج التواریخ که به خط خود "ملا فیص محمد کاتب هزاره" نوشته شده در آرشیو ملی افغانستان تکمیل شده است.
حلیم تنویر پژوهشگر تاریخ و سرپرست آرشیو ملی افغانستان در گفتگویی با بی بی سی گفت نسخه خطی جلد چهارم این کتاب را دولت افغانستان از یک کتابخانه خصوصی به قیمت ۲۵ هزار دلار خریده است.
آقای تنویر گفت موضوع خریداری این نسخه از سال گذشته مورد بحث مقامات دولت افغانستان بوده و اخیراً با تایید ریاست جمهوری، پارلمان و مقامات وزارت اطلاعات و فرهنگ، این کتاب خریداری شده است.
جلد چهارم این کتاب، به خط نستعلیق فیض محمد کاتب است و شامل ۱۴۶۷ صفحه به قطع ۲۰ در ۱۷ سانتی متر می شود.
مطابق نوشته خود نویسنده در صفحه آخر کتاب، این بخش سراج التواریخ در ششم حوت (اسفند) سال ۱۳۰۴ خورشیدی به پایان رسیده است.
این جلد کتاب سراج التواریخ، که پس از مرگ حبیب الله خان نوشته شده، حوادث دوره سلطنت او را از ۱۳۱۹ تا ۱۳۳۷ هجری قمری در بر دارد.
توقیف؟
نویسنده در مقدمه این جلد از کتاب نوشته است که این بخش از کتاب را به دستور فیض محمد خان، وزیر معارف دولت امان الله خان نوشته است.
فیض محمد کاتب که خود در دربار حبیب الله خان به دقت ناظر تحولات بوده بسیاری از مسایل پشت پرده را در این کتاب نوشته که در کتاب های دیگر نیامده است.
بنا بر این مقدمه نویسنده حمایت هاشم شایق، معاون اداره دارالتالیف دولت امانی را هم با خود داشته است.
با وجود این کاتب در مقدمه جلد چهارم این کتاب ابراز امیدواری کرده است که کتاب او دیگر "توقیف" نشود و نویسنده دچار "یاس" و از حقوق خود "محروم" نشود.
اشاره نویسنده ظاهراً به سرنوشت نسخه چاپ شده جلدهای اول تا سوم کتاب سراج التواریخ است که به دستور امیر حبیب الله خان در چاپخانه سلطنتی مصادره و از بین برده شد.
اما این کتاب در زمان سلطنت امان الله خان هم -با وجود این که آزادی های بیشتری به میان آمد و شاه شخصاً از این آزادی ها حمایت می کرد - به چاپ نرسید.
حلیم تنویر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ افغانستان، در این مورد می گوید: "حتی امان الله خان نمی خواست صدای مخالفانش چاپ شود و نظریات شان چاپ شود؛ او دیگر ضرورت به این نداشت که تمام حوادث دوره امیرحبیب الله خان چاپ شود."
جلد سوم
بر اساس نسخه موجود جلد چهارم این کتاب نویسنده ۱۳۷ صفحه مطالب مربوط به جلد سوم را نیز در آغاز جلد چهارم آورده که تاریخ پایان این قسمت ۱۳۰۳ خورشیدی است.
ظاهراً این قسمت جلد سوم سراج التواریخ که سانسور نشده و حوادث سالهای اخیر سلطنت عبدالرحمان خان را در بر دارد، در نسخه چاپی جلد سوم این کتاب نیامده است.
جلد سوم سراج التواریخ مانند جلدهای نخست و دوم آن به دستور حبیب الله خان نوشته شد و او شخصاً نظارت بر کار نوشتن آن را به دوش گرفت و به گفته خود او در مقدمه جلد اول این کتاب، آن را " شخصاً حک و اصلاح" کرده و دستور چاپ داده است.
سانسور
در نسخه خطی جلدهای اول و دوم سراج التواریخ، که به زمان پیش از حکومت خانواده حبیب الله خان مربوط می شود، نظارت و سانسور زیاد دیده نمی شود؛ اما در جلد سوم این مساله واضح است.
مولوی عبدالروف، به عنوان "منشی حضور" شاه متن فارسی این کتاب را نظارت کرده و شخصی به نام عبداللطیف مدرس، که مورد اعتماد امیر بوده جملات عربی کتاب را بررسی کرده است.
آنان بیشتر مانند ویراستاران "صحت الفاظ، عبارات، مضامین و معانی" جزوه های سراج التواریخ را بررسی و در پای آنها امضا کرده اند.
بر اساس نسخه های خطی موجود سراج التواریخ امیر حبیب الله خان شخصاً این جزوه ها را پس از بررسی این دو ویراستار، شبانه بررسی و امضا کرده و دستور چاپ آنها را داده است.
امیر و دو ویراستار سراج التواریخ در برخی از جملات تغییراتی را وارد کرده اند. در برخی جملات دیگر عبارتهایی را حذف کرده یا افزوده اند؛ اما تغییرات کلی نیاورده اند.
اما گاهی این بررسی به مرزهای دشوار و حساسی می رسیده است. امیر در آغاز جلد سوم نوشته است: "صفحه نهم را فیض محمد کاتب جواب بگوید بعد دستخط کرده خواهد شد."
کاتب در زیر آن پاسخ داده است که موضوع را از یکی از فرمان های ثبت شده شاه نقل کرده و به علاوه آن یادآوری کرده است که برای اطمینان بیشتر موضوع از عبدالرحیم خان "تحویل دار دفاتر و کتب ثبت احکام پادشاهی" پرسیده شود.
نسخه ای دیگر
یک نسخه دیگر هم از جلد سوم سراج التواریخ به خط خود کاتب در آرشیو ملی افغانستان وجود دارد که ظاهراً از نظر امیر و منشیان او نگذشته است.
این نسخه با نسخه تصحیح شده در برخی موارد تفاوت دارد. در صفحه داخلی پشتی این نسخه کسی با قلم خودنویس نوشته که ممکن است این نسخه "مسوده اصلی" جلد سوم کتاب پیش از سانسور باشد.
این نسخه جلد سوم در ۵۰۲ برگ و به خط ریز نوشته شده است.
نویسنده در جلد سوم این کتاب حوادث، لشکرکشی ها و قتل عام های دوره حاکمیت عبدالرحمان خان را به صورت زیرکانه ای شرح داده است.
بسیاری از گزارشهای مفصلی که در این کتاب از وقایع سلطنت عبدالرحمان آمده است در کتابهای دیگر نیامده است.
جلد اول و دوم
نسخه خطی جلدهای اول و دوم سراج التواریخ مانند نسخه چاپ شده آن در یک مجلد است.
جلد اول این کتاب تاریخ افغانستان را در دوره حاکمیت خانواده سدوزایی از آغاز بنیانگذاری سلطنت آنان در ۱۱۶۰ ق. تا پایان آن در ۱۲۵۸ ق. در بر دارد.
جلد دوم این کتاب به شرح تاریخ افغانستان در زمان حاکمیت خاندان محمد زایی ها از ۱۲۵۹ تا ۱۲۹۷ قمری اختصاص یافته است.
چاپ کتاب
پس از پخش خبر تکمیل دوره چهار جلدی سراج التواریخ، بسیاری ها منتظر هستند که این کتاب هر چه زودتر به چاپ برسد.
دین محمد مبارز راشدی معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در این مورد به بی بی سی گفت: "وزارت کوشش می کند که زمینه چاپ آن را فراهم بسازد. ما زمینه های چاپ آن را بررسی می کنیم و امیداواریم که بتوانیم آن را چاپ بکنیم و در دسترس مردم قرار بدهیم."
حلیم تنویر، سرپرست آرشیو ملی تاکید می کند که یک کمیسیون بی طرف و کارشناس باید این کتاب را آماده چاپ کند.
با این حال به نظر نمی رسد این کتاب که شامل چهار جلد قطور می شود و ناشناخته ترین زاویه های تاریخ معاصر افغانستان را شرح می دهد به زودی به چاپ برسد.
بر گرفته شده از سایت بی بی سی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر