وبلاگ نویسان محترم!
به دلیل مشکلات در سیستم بلاگ رولینک، بلاگچرخان کانون وبلاگ نویسان فعلا کار نمیکند. هرگاه سرور بلاگ رولینگ به کار بیفتد، تمام وبلاگ‌های که در بلاگچرخان کانون وبلاگ نویسان افغانستان لیست شدهاند به همان ترتیب سابق به محض اینکه بروز شدند، بصورت بولدشده در صدر قرار خواهد گرفت.
کانون
نویسنده: یکی از بندگان خداوند
به نام خودت كه نامت زينت دهنده همه نامه هاست
خداي من مي داني كه من در زندگي به همه آرزوهاي بزرگي كه داشتم به يكي از آنها هم دست پيدا نكردم و حالا همه آن آرزو ها براي من كم رنگ شده است و دست از تمامي آنها شسته ام و مي دانم لايق آنها نبودم وگرنه تو از من دريغ نمي كردي و حالا مي خواهم چند تاي از آنها را نام ببرم.
مي دانستي زماني كه من به سن و سال رسيدم كه بايد مكتب مي رفتم اما شرايط جامعه و منطقه كه من متولد شده بودم اجازه اين كار را به من نمي داد يعني اصلاً مكتب وجود نداشت و بعد از گذراندن و هدر رفتن هشت سال از زندگي كه بايد درس مي خواندم با تغييرات در زندگي من مجبور به مهاجرت به كشور همسايه شدم و در آنجا مي داني من چقدر به مكتب رفتن علاقه داشتم اما بخاطر اينكه من مدرك اقامتي نداشتم باز هم محروم شدم ولي همچنان شوق مطالعه در دل من زنده بود و بار ها از بارگاهت خواستم ولي در تقدير من انگار نوشته نشده بود كه من رو ميز مكتب بنشينم. خوب بعد ها با تمام مشكلات كه كمي سواد آموختم متفرقه بدون مكتب رفتن و آشنايي با دانشگاهيان شوق خارج از وصف در من پديد آمد براي رفتن به دانشگاه اما چكنم من به علاوه مدرك اقامتي در آن كشور مدرك پايان تحصيلات مكتب را هم نداشتم و زمانيكه برگشتم به وطن همچنان به علت مواجه شدن به مشكلات اقتصادي و مجبور بكار شدم و باز هم نتوانستم براي ورود به دانشگاه اقدام كنم اما آرزوي آن همچنان در دل من بود.
اما خداي من مي داني براي چه شوق داشتم كه وارد دانشگاه بشوم؟ بله مي دانم كه مي داني آخر من مي خواستم يك نويسنده بشوم ، مي خواستم از رنج هاي انسان بنويسم،مي خواستم اربابان زور و زر را رسوا كنم،مي خواستم از حقوق ملت هاي مستضعف دفاع كنم ،مي خواستم نويسنده با اعتبار باشم كه انسان ها روي من حساب مي كردند (البته اين حرف را براي اين مي زنم كه انسان هاي امروزي اعتبار را به انسان بودن نمي بينند بلكه به مدرك تحصيلي مي بينند ،مهم نيست كه چه فكر مي كند و چه اندازه كار آيي دارد بلكه مهم مدرك تحصيليست) و من هم بدون كدام ترس و خود فروشي از انسان هاي محروم حمايت مي كردم و اگر براي حال آنها تفاوت نمي كرد آيندگان مي فهميدند و عبرت مي گرفتند .
و دليل ديگرش را نيز خداي من تو خوب مي داني !! انسانهاي مثل من كه در زندگي روزمرگيشان گم شده اند بعداز مرگ مثل گياهي هرزه مي مانند و مرگ مساويست با فنا شدن مرگ مساويست با فراموش شدن و انسان آگاه و انسان هاي كه براي آيندگان خود آثار خلق كردند هميشه زنده مي مانند و من نمي خواستم فراموش بشوم،و من نمي خواستم فنا شوم.
و دليل ديگر اينكه مولاي من، من به عشق و عرفان عشق مي ورزم و دلم مي خواست براي وسعت دادن و براي معرفي بشتر اين مكتب و آگاهي بيشتر و درك بيشتر عشق و عرفان براي دل خود و براي دوستان اين مكتب كاري كرده باشم.
خالق من ، آقاي من،مولاي من،تو مي داني كه دليل ديگر اين اشتياق اين بود كه در كشور من انسان هاي محروم زيادي زندگي مي كنند كه نسل اندر انسل محروم و زجر كش و بار كش بوده اند و هميشه تلاش و كوشش آنها ثمره اش براي ديگران بوده و بس و براي رساندن صداي اين مظوميت به گوش تاريخ و جهانيان گامي در راستاي محروم زدايي اين قشر از جامعه خودم بر مي داشتم.
و مي دانستم و تو نيز مي داني كه اينكار ها در جوامع امروز اولين شرطش اين است كه مدرك تحصيلي داشته باشي وگرنه مي گويند يك آدم بي سواد آمده حرف مي زنه اين يك آرزوي من بود كه حالا به هيچ تبديل شده و آنرا با تمام تلاش و كوشش مي خواهم از دلم حذف كنم اما نمي توانم نمي توانم نمي توانم خداي من خدايا اگر لايق داشتن آن نبودم لا اقل به من كمك كن كه آرزوي آنرا نيز از دلم پاك كنم بايد باور كنم كه من يك انسان معمولي و گم شده در لجنزار روزگار ،خر ج و مخارج زندگي هستم و آرزوي محال را از دلم پاك كنم به من كمك كن و گرنه هر آن كه يادم مي آيد دوران نوجواني و جواني و فرصت هاي براي خواندن و نوشتن را از دست داده چنان غم بر دل من مي ريزد كه احساس مي كنم همه كوه هاي عالم را بالاي قلب من قرار داده اند و همه غم ها را در دل من جا كرده اند.
خدايا تو مي داني ديگر آرزو ها برايم آنزمان معني نداشت همه آرزوهاي من به اين ختم مي شد كه درس بخوانم و تحصيل كنم و بعد از آن بتوانم نويسنده اي خوبي باشم،براي تو،براي دل خودم،براي مردم مظلوم ،براي خدمت به دين و مذهب كه به آن اعتقاد دارم بنويسم و فقط بنويسم.
راستي يك آرزوي ديگر هم داشتم ،مي داني؟ چقدر آنزمان كه نوجوان بودم آرزوي شديدي در دل داشتم كه تلاوت گر قرآن باشم با صوت زيبا مثل قاريان بزرگ و چقدر هم تلاش كردم خودت مي داني كه چرا به اين آرزو ها دست پيدا نكردم براي اينكه صداي خوبي نداشتم،استعداد خوبي هم نداشتم خوب خيلي خنده دار است نه يك آدم حنجره مزخرف مثل من آرزوي تلاوت قرآن آنهم با صداي زيبا جالب است چقدر احمق بودم بايد اول مي فهميدم كه اين نيز آرزوي محال است.
راستي يك آرزوي ديگر هم داشتم،خوشنويسي
مي خواستم خوش نويس باشم و زمانيكه قلم را در دست بگيرم آنچنان زيبا بي نويسم كه همه با ديدن آن به حيرت بيفتند خداي من اين ديگه تقصير خودم بود چونكه با اين استعداد خراب كه من داشتم اگه تلاش شبانه روزي مي كردم شايد موفق مي شدم كه پنجاه فيصد به آرزوي خوشنويسي دست پيدا مي كردم و حالا اين هم در آشغال داني قلبم پرتاب كردم
داره كم كم آن آرزوي ها كه فراموش كردم و كم رنگ شدند يادم مي آيد مي داني من چقدر به علي بزرگ به جانشين پيامبرت،به او مرد بزرگي كه انسان از وصف آن عاجز است عشق مي ورزيدم و آرزويم اين بود كه يك روزي بتوانم پيرو راستين او و مبلغ راه او باشم اما خودت كه مي داني نفس قوي و زور زندگي ، مشكلات زندگي كردن البته منظورم رنج كشيدن براي زنده ماندن نه زندگي كردن،قوي تر از آن بود كه من دنبال آرزوي هاي خود بروم چونكه با مشكلات كه در زندگي روزمره برابر شدم همه آرزو ها در دل من و در حقيقت در نطفه خفه شد و چقدر به مردان بزرگي معاصر چون اقبال،شريعتي،جمال الدين،روح الله، انشتين،چه گوارا،گاندي عشق مي ورزيدم و احساس مي كردم زمانيكه بزرگ شدم دنباله روي اينها مي رفتم اينهايكه اگر انقلابي بودن خوب بودن،و اگر دانتشمند بودن خوب بودن،و اگر نويسنده بودن در اوج بودن و همه آرزوي اينها در راه خدمت به مردم خودش ،تكامل انسان و در مسير پيشرفت و آزادي انسان ها بودن و حالا من خود را با مقايسه با اينها چقدر حقير احساس مي كنم و چقدر ذليل ام من ديگه با همه آرزوهاي خوب خودم خدا حافظي مي كنم.
خداي من از تو هم تشكر اگر اين آرزوها برآوده نشده اند حتما حكمتي در كار است شايد من آنقدر ضعيف بودم كه اگر كمي در زندگي موفقيت نصيب من مي شد شايد خودم را گم مي كردم و براي برخورداري زورمندان و توجيح محروميت محرومان تلاش مي كردم و آنزمان چه بد بخت بودم و حالا احساس مي كنم من آگاه نيستم و توانايي ندارم بناءً‌مسئوليت دشوار هم ندارم.
حالا به آرزوهاي زميني مادي رو‌آوردم كه آنهم مثل قبلي كم رنگ مي شوند و از هزاران آرزوي هاي مادي يكيش هم برآورده نمي شوند.حالا منم با يك دنيا تنهايي،نه يك يار و همدمي ، با همه خاطرات خاموش شده و آرزوهاي به خاك رفته و غم فرصت هاي از دست رفته و نگراني هاي آينده نا مبهوم.
خدايا باز هم تو را سپاسگذارم اگرچه آرزوهاي مادي و معنوي من براورده نشده اند و چيزي كه حالا دارم شكر مي كنم.
خدايا تورا سپاس براي اينكه پدر و مادر مهرباني دارم
خدايا تو را سپاس براي اينكه خواهر و برادر مهرباني دارم
خدايا تو را سپاس براي اينكه چشم ،گوش،دماغ،دست و پاي سالم دارم
خدايا تو را سپاس براي اينكه نان دارم تا از گرسنگي دست نياز بسوي بندگانت دراز نكنم
خدايا تو را سپاس براي همه چيزيكه دادي و همه چيزي كه ندادي
خدايا تو خوبي ،من به تو عشق مي ورزم
خدايا از تو مي خواهم هيچ گاه دست من را بسوي بندگان خودت دراز نكن خدايا تو را به مقربين درگاهت قسم مي دهم كه من را نياز من بندگان خودت قرار مده
و در آخر خدايا فقط يك آرزوي من را برآورده كن
و آن اينكه هرآنچه در دل من به غير از خودت است آنرا پاك كن و عشق پاك و زلال و حقيقي خودت را در دل من هديه كن و من را از حقيق خودت آگاه كن اي مولاي من اينكه خواسته بزرگي براي تو نيست اين آرزو براي من همه چيز است و در مقايسه بخشش تو زره اي هم نيست خدايا اين يك خواسته من را برآورده كن. خدايا من تو را مي خواهم ،
خدايا من بغير از تو كسي را ندارم
من تو را مي خواهم
من تو را مي خواهم
تورا دوست دارم
و به تو عشق مي ورزم تا زنده ام
اي مولاي من،اي آقاي من،اي خالق من
به تمام وجود مي گويم دوستت دارم دوستت دارم دوستت دارم
اين آخرين جمله اي است كه يادم مي آيد
من تو را دوست دارم و به تو عشق مي ورزم
روز يك شنبه،ساعت 9:52 شب تاريخ 28.07.1387
يكي از بنده هاي گنهكار و شرمسار تو
وداعیه گابریل گارسیا مارکز نویسنده معاصر آمریکای جنوبی .
مارکز بعد از اعلان رسمی و تأیید سرطان وی و شنیدن خبر بیماریش این متن را به عنوان وداع نوشته است هر چند ابهاماتی درباره نویسندۀ آن وجـود دارد ... (گابریل گارزسیا مارکز ملقّب به گابو است) . وی با رمان اعجاب انگیزش که 5 سال نوشتنش به طول انجامیده به نام صد سال تنهایی ..برندۀ نوبل ادبیّات 1982 در استهکلم است . گابو پیشگام سبک ادبی رئالیسم جادویی است ، هر چند تمام آثارش را نمیتوان در این دسته بندی قرار داد . به هر حال از دیگر کتب وی میتوان به عشق سالهای وبـا ، ساعت شوم ، کسی به سرهنگ نامه نمی نویسد و یا ژنرال در مخمصه که گاه دیده ام برخی از ناشران آنرا به به ژنرال در هزارتوی خویش ترجمه کرده اند اشاره کرد
مارکز هرگز نوشتن این متن را تکذیب نکرد
"اگر خداوند برای لحظه ای فراموش می کرد که من عروسکی کهنه ام و قطعه کوچکی زندگی به من ارزانی می‌داشت،
شاید همه آنچه را که به ذهنم می رسید را بیان نمی‌‌داشتم، بلکه به همه چیزهائی که بیان می‌کردم فکر می کردم. اعتبار همه چیز در نظر من، نه در ارزش آنها که در معنای نهفته آنهاست.
کمتر می‌خوابیدم و دیوانه‌وار رویا می دیدم، چرا که می‌دانستم هر دقیقه‌ای که چشمهایمان را برهم می‌گذاریم. شصت ثانیه نور را از کف می‌دهیم. شصت ثانیه روشنایی هنگامی که دیگران می‌ایستند ٬ من قدم برمی‌داشتم و هنگامی که دیگران می‌خوابیدند بیدار می ماندم.
هنگامی که دیگران لب به سخن می‌گشودند٬ گوش فرا می‌دادم و بعد هم از خوردن یک بستنی شکلاتی چه حظّی که نمی بردم .
اگر خداوند ذره‌ای زندگی به من عطا می‌کرد٬ جامه‌ای ساده به تن می کردم. نخست به خورشید خیره می شدم و کالبدم و سپس روحم را عریان می‌ساختم. خداوندا٬اگر دل در سینه ام همچنان می تپید تمامی تنفرم را بر تکه یخی می‌نگاشتم و سپس طلوع خورشیدت را انتظار می کشیدم.
روی ستارگان با رویاهای "وان گوگ" وار ٬ شعر "بندیتی” را نقاشی می کردم و با صدای دلنشین "سرات" ترانه عاشقانه‌ای به ماه پیشکش می‌کردم .
با اشکهایم گلهای سرخ را آبیاری می کردم تا زخم خارهایشان و بوسه گلبرگ هایشان در اعماق جانم ریشه زند.
خدواوندا ٬اگر تکه‌ای زندگی می‌داشتم ٬ نمی‌گذاشتم حتی یک روز از آن سپری شود بی‌آنکه به مردمانی که دوستشان دارم ٬ نگویم که "عاشقتتان هستم" آن گونه که به همه مردان و زنان می‌باوراندم که قلبم در اسارت (یا سیطره )محبت آنهاست.
اگر خداوند فقط و فقط تکه‌ای زندگی در دستان من میگذارد ٬ در سایه‌سار عشق می‌آرمیدم. به انسانها نشان می دادم که در اشتباهند. که گمان کنند وقتی پیر شدند دیگر نمی توانند دلدادگی کنند و عاشق باشند. آه خدایا! آنها نمی دانند زمانی پیر خواهند شد که دیگر نتوانند عاشق شون!
به هر کودکی دو بال هدیه می دادم ٬ رهایشان می کردم تا خود بال گشودن و پرواز را بیاموزند.
به پیران می‌آموزاندم که مرگ نه با سالخوردگی که با نسیان از راه می‌رسد. آه انسانها، از شما چه بسیار چیزها که آموخته‌ام. من یاد گرفته‌ام که همه می‌خواهند درقله کوه زندگی کنند، بی آنکه به خوشبختی آرمیده در کف دست خود نگاهی انداخته باشند.
چه نیک آموخته‌ام که وقتی نوزاد برای نخستین بار مشت کوچکش را به دورانگشت زمخت پدر میفشارد٬ او را برای همیشه به دام خود انداخته است. دریافته ام که یک انسان تنها زمانی حق دارد به انسانی دیگر از بالا به پائین چشم بدوزد که ناگزیر است او را یاری رساند تا روی پای خود بایستد.
من از شما بسی چیزها آموخته ام و اما چه حاصل٬ که وقتی اینها را در چمدانم می‌گذارم که در بستر مرگ خواهم بود.
در شب سوم شبهای کابل انجام شد:
نقد کارنامه ادبی حسین فخری همزمان با رونمایی مجموعه داستان «آشار»
دبیرخانه شبهای کابل:
سومین شب از سلسله برنامه ادبی «شبهای کابل» با نقد کارنامه ادبی حسین فخری؛ داستاننویس معاصر افغانستان و رونمایی مجموعه داستان «آشار» نوشته عبدالواحد رفیعی، دیگر داستاننویس کشور برگزار شد.
در آغاز شب سوم شبهای کابل که گردانندگی آن بر عهده ضیا قاسمی؛ شاعر جوان کشور بود، محمدحسین محمدی؛ مدیر خانه ادبیات افغانستان درباره آثار داستانی حسین فخری سخن گفت. محمدی در سخنان خود به تلاش صعودی فخری در کشف دیدگاههای تازه در داستاننویسی از زمان آغاز به کار تا کنون و نیز نقش اثرگذار فخری در احیای سفرنامهنویسی به عنوان سبک فراموششده نثر پارسی در افغانستان اشاره کرد. حبیب صادقی؛ داستاننویس جوان کشور، دومین سخنران این شب بود که به بررسی آثار داستانی حسین فخری به ویژه گزیده داستانهایش به نام آخرین شاخه پرداخت. وی با برشمردن ساختارمند نقطههای ضعف و قوت این مجموعه، کوشش فخری را نشاندهنده پویایی این داستاننویس در نگارش داستان پارسی دانست. رضا ابراهیمی، دیگر داستاننویس جوان کشور که به تازگی از قندهار به کابل کوچیده است، مجموعه آثار فخری را به خوانش گرفت و از فرآیند پرفراز و نشیب داستاننویسی وی سخن گفت. پس از پایان نقدها، حسین فخری نیز در سخنان کوتاهی، از این نقدهای سازنده استقبال کرد و اقدام خانه ادبیات افغانستان را در ساماندهی شبهای کابل، برای بهبود تلاشهای جامعه ادبی افغانستان سودمند شمرد.
در پایان شب سوم شبهای کابل، مجموعه داستان «آشار»، نوشته عبدالواحد رفیعی، داستاننویس معاصر، رونمایی و میان شرکتکنندگان پخش شد. عبدالواحد رفیعی، سالهاست در هرات سکونت دارد و در کنار فعالیت در کمیسیون مستقل حقوق بشر، به نویسندگی میپردازد. «آشار» با دربرداشتن دوازده داستان کوتاه در 103 صفحه و با شمارگان هزار نسخه، نخستین مجموعه از سلسله انتشارات خانه ادبیات افغانستان است که در دوره جدید فعالیت این نهاد ادبی و فرهنگی در کابل منتشر میشود. به گفته محمدحسین محمدی، خانه ادبیات افغانستان میکوشد روند انتشار کتابهای شاعران و نویسندگان معاصر کشور را به صورت پیگیر ادامه دهد و برنامه انتشار این کتابها در هر دو ماه یکبار، تا پایان سال روان تنظیم شده است.
خانه ادبیات افغانستان، شب سوم از شبهای کابل را با همکاری انجمن قلم افغانستان، شبکه رادیویی و تلویزیونی نگاه، مرکز فرهنگی و اجتماعی سراج، آکادمی هنر و علوم سینمایی و مرکز تعاون افغانستان، روز پنجشنبه 25 میزان 1387در محل تلویزیون نگاه در کارته چهار برگزار کرد.
در شب سوم شبهای کابل انجام شد:
نقد کارنامه ادبی حسین فخری همزمان با رونمایی مجموعه داستان «آشار»
دبیرخانه شبهای کابل:
سومین شب از سلسله برنامه ادبی «شبهای کابل» با نقد کارنامه ادبی حسین فخری؛ داستاننویس معاصر افغانستان و رونمایی مجموعه داستان «آشار» نوشته عبدالواحد رفیعی، دیگر داستاننویس کشور برگزار شد.
در آغاز شب سوم شبهای کابل که گردانندگی آن بر عهده ضیا قاسمی؛ شاعر جوان کشور بود، محمدحسین محمدی؛ مدیر خانه ادبیات افغانستان درباره آثار داستانی حسین فخری سخن گفت. محمدی در سخنان خود به تلاش صعودی فخری در کشف دیدگاههای تازه در داستاننویسی از زمان آغاز به کار تا کنون و نیز نقش اثرگذار فخری در احیای سفرنامهنویسی به عنوان سبک فراموششده نثر پارسی در افغانستان اشاره کرد. حبیب صادقی؛ داستاننویس جوان کشور، دومین سخنران این شب بود که به بررسی آثار داستانی حسین فخری به ویژه گزیده داستانهایش به نام آخرین شاخه پرداخت. وی با برشمردن ساختارمند نقطههای ضعف و قوت این مجموعه، کوشش فخری را نشاندهنده پویایی این داستاننویس در نگارش داستان پارسی دانست. رضا ابراهیمی، دیگر داستاننویس جوان کشور که به تازگی از قندهار به کابل کوچیده است، مجموعه آثار فخری را به خوانش گرفت و از فرآیند پرفراز و نشیب داستاننویسی وی سخن گفت. پس از پایان نقدها، حسین فخری نیز در سخنان کوتاهی، از این نقدهای سازنده استقبال کرد و اقدام خانه ادبیات افغانستان را در ساماندهی شبهای کابل، برای بهبود تلاشهای جامعه ادبی افغانستان سودمند شمرد.
در پایان شب سوم شبهای کابل، مجموعه داستان «آشار»، نوشته عبدالواحد رفیعی، داستاننویس معاصر، رونمایی و میان شرکتکنندگان پخش شد. عبدالواحد رفیعی، سالهاست در هرات سکونت دارد و در کنار فعالیت در کمیسیون مستقل حقوق بشر، به نویسندگی میپردازد. «آشار» با دربرداشتن دوازده داستان کوتاه در 103 صفحه و با شمارگان هزار نسخه، نخستین مجموعه از سلسله انتشارات خانه ادبیات افغانستان است که در دوره جدید فعالیت این نهاد ادبی و فرهنگی در کابل منتشر میشود. به گفته محمدحسین محمدی، خانه ادبیات افغانستان میکوشد روند انتشار کتابهای شاعران و نویسندگان معاصر کشور را به صورت پیگیر ادامه دهد و برنامه انتشار این کتابها در هر دو ماه یکبار، تا پایان سال روان تنظیم شده است.
خانه ادبیات افغانستان، شب سوم از شبهای کابل را با همکاری انجمن قلم افغانستان، شبکه رادیویی و تلویزیونی نگاه، مرکز فرهنگی و اجتماعی سراج، آکادمی هنر و علوم سینمایی و مرکز تعاون افغانستان، روز پنجشنبه 25 میزان 1387در محل تلویزیون نگاه در کارته چهار برگزار کرد.
فرجام کودک افغان
اشاره :صبح هر یازده سپتامبر که از خواب بر می خیزم تا شام منتظر اخبار بدی از جنگ تمدنهای هانتینگتون ،اضطراب دارم.شستشوی مغزی عده ای و فرو ریختن برجی و بهانه ای برای گسترش استعمار نوین در دنیای بظاهر دموکرات.افغانستان و عراق پس لرزه های یازده سپتامبر را پذیرفتند و کودکانی آواره و گورستانهایی آباد...
مطلب زیر دل نوشته ای است برای کودک نادیده افغان . عکس را از وبلاگ "نوشته های پراکنده" امانت گرفته ام و "شعر" درون گیومه را جایی خوانده ام و نام شاعرش را بیاد نیاوردم.
به کجا می نگری؟
تا چشم می رود
جز غبار و آتش و گور نیست!
به چه می اندیشی؟
فردای تو
آنگونه ایست که سلطان می خواهد
همچو امروز من
که خواسته دیروز سلطان است!
پشت به گورستان و بی کلاش نمی توان بودن
که تا من و تو بازیچه ی سیاستیم
و تعقل اسیر تزویر!
و عدالت در بند رقابت!
از سرنوشت گریزی نیست
کودک افغان!
امید به روزی باش
که
امیدتحقق یابد
" جای هر مرد سیاسی درختی کاشته شود"
و
اگر آنروز تو آنجا بودی
به خدا ،سلام ما را برسان
...
برگرد کودک افغان !
اسامه با کتاب و کلاش منتظر است
برو که در بازی سلاطین
خون ما کمترین ارزش است
برگرد کودک افغان
بامیان فاقد هرگونه راهنما و بروشور و تذکره است. اما والی دلایل بسیار مطرح کرد و گفت که در برنامه هست که انشاءالله شناسنامه جاذبه های توریستی بامیان روی دست گرفته شود. و گفت که با یکی از مورخین نیز طرف صحبت شده است و یکی از بامیان شناسان محلی ساکن یکی از ولسوالیهای بامیان نیز قول همکاری داده است.
سفر امسال من به بامیان در ماه میزان رخ داد. هوا گرم بود. یعنی همین ماه جاری (ماه میزان). مدتی از سفر اولم می گذرد. این بار هیچ تصور معین و روشنی از بامیان ندارم. آیا ممکن است که بامیان دارای تذکره و شناسنامه و معرفینامه شده باشد؟
اینکه بامیان مکان توریستی است، اینکه بخشی از اقتصاد کشور را می توان روی شانه های جاذبه های توریستی بامیان گذاشت، بحث جدید و تازه ای نیست. اما اینکه بامیان بدون شناسنامه است و بدون تذکره است و بدون اوراق هویتی است، بحث تازه برای من است.
دومین بار است که به بامیان سفر می کنم. هیچ یادم نمی رود قبل از سفرم به بامیان محمد دوست نازنین هم صنفی ام که فعال حقوق بشر بود، طی نامه ای نوشت: "بامیان شهر خدایان خاموش" من تصورات ذهنی جالبی داشتم از بامیان. اما وقتی که به بامیان با آن همه نام بزرگش رفتم، سرزمین خاموشی را دیدم. ده بزرگ خاموش و متروک با مجسمه های قتل عام شده. ادامه مطلب...
 |
| رقص صوفیها یا رقص فلکی |
همه می دانند که صوفیها در رقص، هم به دور خودشان می چرخند، هم در یک دایره به دور هیچ! عین سیّارات که هم به دور خودشان می چرخند، هم به دور خورشید. معنای رقص صوفیها هم همین است، چرخش جان و دل در فلک عشق، یعنی رقص فلکی! بر گردم سرِ مطلب. بله، به تازگی به تجربه برایم ثابت شده است که ذکر و سَماع و رقص فلکی سابقه درازی دارد و برمی گردد به زمانی که مردمان هر پنج قارّه دنیا «بدوی» بودند و هنوز شهر یا مدینه ای به وجود نیامده بود که «تمدّن» به وجود آمده باشد، امّا البتّه مردمان هر پنج قارّه به خدا یا خداهایی اعتقاد داشتند، ذکرمی گفتند، سَماع می کردند و رقصهای دسته جمعی داشتند که همان رقص فلکی بود.
 |  |
| "عین سیارات که هم به دور خودشان می چرخند، هم به دور خورشید، معنای رقص صوفیها هم همین است." |
اگر درباره سرخ پوستهای آمریکا در دوره ای که هنوز سفیدپوستها قارّه شان را کشف نکرده بودند و اسم قارّه شان هرچه بود، آمریکا نبود، کتابی نخوانده باشیم، حتماً صحنه ای از رقص دسته جمعی آنها را در حال ذکر «هی هی» و «هوهو»، در چندتایی فیلم «وسترن» آمریکایی دیده ایم.
وقتی هم که همه آدمهای دنیا بدویت را گذاشتند کنار، رقص و آواز دسته جمعی را کنار نگذاشتند. فقط هر قومی به سلیقه خودش این رقصها را تکمیل کرد و دیگر پابرهنه روی خاک نرقصید و به ذکر «هوهو» هم کلمه هایی اضافه کرد و اگر انگلیسی زبان بود، به «ذکر» گفت «سانگ» (song) و اگر فرانسوی بود، به آن گفت «شانسون» (chanson)، و اگر فارسی زبان بود، به آن گفت «ترانه»، «نغمه»، «چامه»، «سرود» یا «تصنیف»، و در مورد بقیه زبانها هم که من از بیخ بیخبرم!
حالا این را خدمتتان عرض کنم که در خانه ما در لندن، وقتی هم که هیچکداممان ننشسته باشیم تلویزیون تماشا کنیم، تلویزیون برای خودش روشن است تا توی خانه احساس گمشدگی در یک بیابان برهوت نکنیم. من توی اتاق ناهارخوری نشسته بودم، داشتم، برای چندمین بار، کتاب نفیس«حِلیة المتّقین» را با دقّت مطالعه می کردم و تلویزیون هم طبق معمول برای خودش روشن بود، امّا یکدفعه متوجّه شدم که برنامه «حرف» تلویزیون تبدیل به برنامه «موسیقی» شده است، آن هم موسیقی «پاپ»، و آواز این برنامه که خیلی به ذکر صوفیانه شبیه است، دارد مرا به سَماع دعوت می کند وبه حالت خلسه و جذبه فرو می برد و از خود بی خود می کند! یکدفعه این دو بیت از یک غزل مولوی در فضای ذهنم پیچید:
ای مطرب خوش قاقا، تو قی قی و من قوقو!/
تو دَق دَق و من حقّ حقّ، تو هی هی و من هوهو!
ای ناطق امر قُل، ای شاخ درخت کُلّ،/
تو کبک صفت بو بو، من فاخته سان کوکو!
وقتی فکرم حسابی به این موضوع مشغول شد، فهمیدم که الهام بخش من تکرار کلمه «راک» بوده است که مرا به یاد تکرار کلمه «هو» در ذکر صوفیانه انداخته است.
از آن تصنیف پاپ یک جمله اش به یادم مانده است، که احتیاج به ترجمه هم ندارد: «راک، راک، راک، اِوری بادی راک اَن رُل، راک اَن رُل، راک اَن رُل، راک ان رل، راک راک راک، رل رل رل! خوب، حالا متوجّه شدید که من در باره پیوند «رقص و موسیقی پاپ» فرنگی و «ذکر و سَماع صوفیانه» و سابقه دراز و مشترک آنها در خانواده انسان به کشف بزرگی نائل شده ام؟
د افغانستان د کرکټ ملي لوبډلې د کرکټ د نړیوالې شورا د څلورم ډیویژن اتلولي د پنځو لوبډلو په ماتولو د خپل ځان کړه . ځوان افغان ټیم پدې سیالیو کې کوربه هیواد تنزانیا ، د آسیایي کرکټ شورا د ۲۰۰۸ کال اتل هیواد هانګ کانګ ، جیرسي ، ایټالیا او د فیجي هیوادونود کرکټ لوبډلو ته ماتې ورکړه او پدې توګه وتوانیدل چې د ۲۰۱۱ میلادي کال د کرکټ نړیوالو سیالیو ته یو قدم نژدي شي
"وزیر خارجه افغانستان تاکید می کند آنانی که به اصطلاح در این روزها تلاشها برای آوردن صلح و مذاکره با مخالفان مسلح دولت را آغاز کرده اند، در حقیقت "پیام آوران تسلیم و فرار هستند."
آقای اسپنتا گفت: "در این روزها در کشور جنگ زده ما بیشتر از پیش سخن از صلح است، سخن از صلحی است که گاهی نمی دانیم با چه کسی و یا چگونه صلح می کنیم... برخی که در تنگنا قرار گرفته اند و شکست خود را، شکست همه جهان می دانند، می خواهند پیام انهزام را در گوش کودکان ما زمزمه کنند.""
افزود: "اینها پیام آوران تسلیم و منادیان فرار اند. صلحی که اینان به تبلیغ آن می پردازند، صلحی است که از طریق گردن های بریده و پذیرش بردگی باید تامین شود. این صلح، صلح مردم افغانستان نیست و شگردهای اینان نیز بر ما اثر نخواهد گذاشت."
وزیر خارجه افغانستان تاکید می کند که مذاکره با مخالفان مسلح تنها درصورتی می تواند به نتیجه برسد که دولت از یک موضع قوی سیاسی وارد گفتگو شود.
او می گوید بدون شک دروازه های گفتگو به روی کسانی که بخواهند مشروعیت دولت را بپذیرند و به زندگی عادی برگردند، باز است اما آقای اسپنتا تاکید می کند که نباید بار دیگر افغانستان به پناهگاه امنی برای تروریستان تبدیل شود.
'تسلیم دشمن'
وزیر خارجه افغانستان در بخش دیگری از سخنانش شماری از کشورهای خارجی را متهم کرد که احتمالا قصد دارند در یک معامله سیاسی، افغانستان را به دست "دشمنان" بسپارند.
آقای اسپنتا می گوید: "آنانیکه برای کمک به ما آمده اند، اگر بخواهند این خاک را به دشمن تسلیم کنند، بهتر است که به خانه هایشان برگردند. چرا که در فرهنگ دینی ما و هم در فرهنگ ملی ما، تسلیم را جایی نیست."
او افزود: "رودخانه هیرمند هزاران سال است که باغ های انار ما را سرسبز و شاداب می سازد و این در آینده نیز چنین خواهد بود."
ابراهیم خدائی: آنچه زیر عنوان «لرها در سرزمینهای شرقی» خواهد آمد در حقیقت اشارات پراکندهای است درباره حضور مردمان لرتبار در سرزمینهای ایرانی نژاد شرقی شامل افغانستان، پاکستان و خراسان. این نوشتارهای پراکنده و بیسامان هدفی ندارد جز فتح بابی برای لرشناسان و افغانشناسان برای بررسیها و مطالعات دقیقتر و تخصصیتر.
در تهیه این گزارش باید تشکر ویژه کرد از دوست عزیزم آقای محمد قلیپور ساکی دانشجوی دانشگاه زابل که فعالیتهای ایشان در عرصه جنبش دانشجوئی لر همیشه تحسین برانگیز بوده است. همچنین از دوست ایشان و برادر عزیز افغانیمان آقای محمد عظیم بخشی و نیز اهل قلم افغانستان اقایان علی اکبر فیاض، ابوطالب مظفری، محمد جواد خاوری و.. که هرکدام به نوبه خویش سهمی در گشودن این باب مطالعاتی داشتهاند.
پیش از هرچیز خواننده نامه آقای بخشی و گزارش ایشان از حضور بختیاریها در افغانستان خواهید بود، سپس نقل قولهای پراکندهای درباره حضور و جمعیت و مکانهای بختیاری در افغانستان را ملاحظه خواهید کرد، در نهایت به حضور لرهای بختیاری، لک، زند، چگنی و.. در خراسان نیز اشاره می شود.
گزارش محمد عظیم بخشی درباره حضور بختیاریها در افغنستان
بسمه تعالی
با عرض سلام و خسته نباشید خدمت دوست عزیز و گرانقدرم جناب آقای قلیپور، امیدوارم که در عرصه ی تحصیل و علم و دانش همواره موفق باشید.
غرض از مزاحمت اینکه جنابعالی چندی قبل از بنده روشن شدن مطلبی در باب مهاجرت قومی از اقوام بختیاری به افغانستان را خواسته بودید و گویا مطلبی نیز در این خصوص در کتابی تحت عنوان (نژاد نامه افغان) در نمایشگاهی که آذرماه سال گذشته از طرف دانشجویان افغانی در دانشگاه زابل برگزار شده بود مشاهده کرده بودید.
من نیز در پی روشن شدن این مطلب صحبتی با آقایان علی اکبر فیاض (تاریخ نویس معاصر افغانستان) جناب آقای سید ابوطالب مظفری (از شاعران معاصر افغانستان)، محمد جواد خاوری (سردبیر نشریه درّدری در مشهد) و نیز دیگر دوستان و آشنایانی که در خصوص تاریخ افغانستان و جغرافیای انسانی و طبیعی آن مطالعاتی دارند، صحبت کردم. اما متاسفانه هیچکدام از این عزیزان نتوانستند منبع کامل و جامعی که مثلا شامل یک یا چند جلد کتاب و یا گذشته از اینها، کتابهائی که فصلی را به قوم بختیاری اختصاص داده باشند معرفی کنند.
خلاصه از صحبتهایی که با این بزرگواران داشته ام چنین دستگیرم شد که البته که در افغانستان ما قوم بختیاری داریم، که اصلا ایرانی اند و علاوه بر آن ما تعداد کثیری از اقوام قزلباش و کُرد نیز در افغانستان داریم که عدهی چشمگیری هم میباشند. اما متاسفانه این دانستهها در حد همین گفتگوهای بین افراد و اطلاعات عامیانه میماند که نه میتوان از کنار آنها بیتفاوت رد شد و نه می توان آنها را کاملا مستند دانست. خلاصه اینکه منبع مدون و گردآوری شدهای در این خصوص (قوم بختیاری) یا موجود نمیباشد و یا من نتوانستهام پیدا کنم. البته تمام حوزهی فعالیت من کتابخانه آستان قدس رضوی میباشد که در نوبه خود از لحاظ منابع بینظیر است.
در ضمن باید این مطلب را نیز اضافه کنم که از شنیدههایم در این خصوص چنین دستگیرم شده که این قوم بختیاری طی سالیانی که در افغانستان بودهاند با اقوام دیگر مخلوط شدهاند، و ما که از قوم هزارهی افغانستان میباشیم و هزاره خود از بومی اقوام افغانستان میباشد در بین پشتونها، تاجیکها، ازبکها، فارسها، ترکمنان، یونانیها و قزلباشها و..
حتی شنیدهام که در بین بعضی از اقوام هزاره نام خانوادگی بختیاری به چشم میخورد که شاید حاصل ترکیب این قوم (بختیاریها) با قوم هزاره باشد، حال آنکه هزاره خود شامل ششصد تا هفتصد طایفه و قوم میباشد که شامل انواع چهره ها و صورتهاست و در یک معنای عامیانه، هزاره به معنای هزار قوم و طایفه ی گوناگون از هزار سرزمین!
ببخشید که سخن به درازا کشید، غرض بنده تبلیغ قوم هزاره نمیباشد غرض پیچیدگی و تنوع نژادی موجود در افغانستان میباشد و نبودن منابع و کتابهایی که بتوان از آنها برای روشن شدن ابهامات و حل بعضی از مسایل مربوط به افغانستان و مردمش استفاده کرد.
به هر حال این را نیز باید عنوان کنم که افغانستان سالیان متمادی درگیر جنگ داخلی بوده است و بسیاری از منابع خطی و کتابها و اسناد در آتش کینه توز جنگ خواسته و ناخواسته، دانسته و ندانسته نابود شدهاند. که در پشت بعضی از آنها عوامل و علتهای سیاسی قرار می گیرد.
گذشته از صحبتهایی که با دوستان و آشنایان داشتهام خود نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی به جستجو پرداختهام تا آنجا که گرفتاریهای شخصیام و وقتم اجازه داده است به جستجو در لابلای کتابها پرداختهام، اما از دهها کتابی که در خصوص افغانستان و تاریخ و مردمش موجود بود من فقط توانستم به جرأت اظهارنظر کنم که در بعضی از کتابها اشارهای بسیار جزئی در مورد قوم بختیاری ایران شده است که آن نیز از حد و حدود کتاب «نژاد نامه افغان» فراتر نمیرود. و میتوان این موضوع را به دیگر کتابها نیز تعمیم داد. و نمی دانم علت چه میتواند باشد.
اما به شما دوست عزیزم جناب آقای قلی پور نام و مشخصات تعدادی از کتب مربوطه را که شاید (تاکید میکنم شاید) بتوان مطلبی را در مورد عزیزان بختیاری پی گیری کرد در پایان نامهام ذکر میکنم و امیدوارم که در پی این تحقیق به مطلب و موضوعی که به آن علاقهمند میباشید دست یابید و میدانم که کاری است که مدتها وقت میخواهد و انرژی و ابرام و پافشاری.
محمد عظیم بخشی
عناوین کتابهایی که باید مراجعه کنید:
1- تاریخ افغانستان بعد از اسلام (عبدالحی حبیبی)
2- شناسنامه افغانستان (بصیر احمد دولت آبادی)
3- افغانستان در پنج قرن اخیر (میرمحمد صدیق فرهنگ)
4- افغانستان (دفتر مطالعات سیاسی و بی المللی تهران)
5- تاریخ افغانستان از زمان اسلام الی زمان حاضر (میر غلام محمد غبار)
6- افغانستاندر مسیر تاریخ (میر غلام محمد غبار)
7- افغانان (جای، فرهنگ، نژاد) (مونت استوارت الفنستون)
8- تاریخ احمد شاهی (انتشارات دانشگاه تهران)
9- سراج التواریخ (ملا فیض محمد کاتب هزاره)
10- جامعه شناسی و مردم شناسی شیعیان افغانستان ( سید محمد جسین فرهنگ)
گشت و گذاری در چند منبع افغانشناسی
میاخیل و بختیاری
«مونت استوارت الفنستون» در کتاب «افغانان؛ جای، فرهنگ، نژاد» زیر عنوان میاخیل و بختیاری به هزار و دویست تا هزار و سیصد خانوار خانوار بختیاری اشاره کرده است که به گروه بزرگتر قومی میاخیل پیوسته اند:
«میاخیل در حدود سه هزار خانوار و یک چهارمشان بختیاری هستند. قبیله بختیاری -گفته می شود- از کرانه های دجله آمدهاند و بسیاری از آنان در جنوب غرب ایران زندگی می کنند. تقریبا هفتصد- هشتصد خانواره از این قبیله در دیرهبند و در حدود پانصد خانوار در مرغه هستند.
بختیاریان دیرهبند در مردمان میاخیل حل شدهاند. در جرگههایشان شرکت میکنند و در سود و زیانشان شریکند و تقریبا با آن قوم یکی شمرده میشوند و گروه دیگر بختیاریان با اینان ارتباط دارند و هرچند با میاخیل متحد نشدهاند در نبردهای دامان آنان را مساعدت میکنند.»
این منبع در ادامه میافزاید: «توزیع درآمد و تعیین وظیفه برای اعضای این قبیله شایان ذکر است و شاید نمونهای از رسم همه قبایل دامان باشد. این قبیله به چهار بخش تقسیم شده است: یک بخش بختیاری و سه بخش میاخیل. درآمد گمرک پس از تعیین سهم محمد خان چهار بخش میشود. پس هر بخش سهمش را میان افراد توزیع میکند. چون شمار افراد هر بخش متفاوت است این توزیع هم توزیعی نابرابر است. درآمدها نیز به همین شیوه توزیع میگردد و هر بخش سهم چلویشتیان (چهلباشیان) را هم میپردازد»
(افغانان؛ جای، فرهنگ و نژاد صص342 و 343)
فرقه بختیار
علامه ملا فیض محمد کاتب زیر عنوان «فرقه بختیار» آورده است:
«این فرقه در اصل از ایل بختیاری متوطن جنوب مائل بغرب اصفهان ایران است و بعضی ایشان را سید پنداشته و عدهای از ایشان در بخارا و هزارخانه در درابن مخلوط با فرقه مئیخیل و هفتصد و پنجاه خانه در مرغه و قرب پنجصد خانه در پشاور به محله جداگانه معروف به مرویها سکنی و مأوی دارند. و از جمله ساکنان پشاورشان به ایرانیت و مذهب شیعیت خود باقی و دارای مردان کار و نزد انگلیس از راست رفتاری و سلوک نیت معتبر و مأمور کارهای عمده و اخلاص شعار و مخلطوین با افغان شان سنی متعصب و از مذهب آبائی خویش بری و بیزارند.»
(نژادنامه افغان 94)
محمد حسین فرهنگ در تحلیل جامعهشناختی و مردمشناختی وضعیت شیعه مذهبان افغانستان چنین آورده است: «با این گزارش کتاب مخزن افغانی، تیرههای اورمر، ماکو، خوگیانی، و داوی هیچکدام اولاد نسبی عبدالرشید نبوده بلکه اولاد انتسابی و پسر خواندگان اولاد عبدالرشید بودهاند. بر اساس این کتاب، بقیه تیرههایی که به اولاد عبدالرشید منتسب شدهاند و از اولاد نسبی او نبوده اند از این قرارند»
این منبع سپس به شمردن طوایف مختلف اقدام می کند که یکی از اینها قبیله «بختیار» میباشد: «قبیله بختیار: 12500 خانوار اغلب با اصالت ایرانی- اصفهانی و توطنشان در پاکستان است و به شیرانی ها از اولاد عبدالرشید ملحق شدهاند»
نکتهای که باید در نقل قول بالا مورد بررسی قرار داد نام بردن تیره ای دیگر با نام «شیرانی» است که البته به تصریح نویسنده جزو اولاد نسبی عبدالرشید است و مثل تیره بختیار از اولاد انتسابی نیست! آما باید توجه داشت که طایفه شیرانی در ایران یکی از بزرگترین ایلات مضمحل شدهی بختیاری میباشد! این احتمال وجود دارد که طایفه لر بختیاری شیرانی دیگر طایفه های هم نژاد خود را هم شامل شده است منتها عنوان بختیاری فقط محصور به بختیاریهای غیر شیرانی شده و در نهایت کل مجموع این مردم عنوان شیرانی گرفتهاند.
درباره شیرانیها باید دانست از ایلات بختیاری بوده که امروزه از صورت ایلی خود متلاشی شده و مخصوصا بخش اعظم جمعیت این ایل صدها سال است که در اصفهان سکونت دارد و از قدیمی ترین مردم ساکن اصفهان میباشد. (نک: سکندر امان اللهی بهاروند، قوم لر، ص203) اشاره به اصفهانی بودن بختیاریها نیز در نقل قول فوق جالب توجه است!
همین منبع سپس در معرفی فرقه دیگری از فرقههای انتسابی به اولاد عبدالرشید با نام استرانی ها چنین می نویسد: « استرانی ها: 37500 خانوار پاکستانی اند و به شیرانیها از اولاد عبدالرشید منتسب شدهاند.»
در نقل قول اخیر باید اولا باز به شیرانی ها اشاره کرد و در ادامه توجه داشت نام استرانی هر کسی که با مردم بختیاری اندکی اشنائی داشته باشد را به یاد ایل بزرگ آسترکی می اندازد! (هرچند ممکن است فقط در حد شباهت لفظی باشد!) نقل قول فوق تصریح میکند استرانی ها پاکستانی هستند که چنان که در نژاد نامه افغان اشاره شد پاکستان هم بختیاری دارد و علی الظاهر برخلاف اکثریت بختیاریهای افغانستان (که سنی اند) شیعه مذهب میباشند.
(جامعهشناسی و مردمشناسی شیعیان افغانستان 269)
چگنی ها در افغانستان
زیر عنوان حضور چگنی در افغانستان به تبعید چگنیها به منطقه غرجستان افغانستان در دوره شاه طهماسب صفوی اشاره میشود که شرفنامه بدان اشاره کرده است، البته سنخ این نقلقول با نقلقولهای بالا متفاوت است چراکه آن نقلقولها مربوط به زمان معاصر و قرن اخیر میباشند به این معنی که از حضور و وضعیت کنونی لرهای بختیاری در افغانستان خبر میدهند اما شرفنامه فقط به گزارش تبعید ایشان در روزگار شاه طهماسب گزارش میدهد:
«موازی پانصد نفر از اعیان ایشان (چکنیها) به عزم سفر هندوستان متوجه خراسان شدند در آن حین قزاقخان تکلو حاکم هرات که از قهر و سخط شاهطهماسب وهم و هراس در ضمیر داشت طایفه مزبوره را بملازمت خود دعوت نموده کما ینبغی در رعایت آن جماعت سعی و اقدام نموده. و چون مهم قوزاق خان در دست معصوم بیک صفوی به انجام رسید جماعت چکنی به طرف غرجستان رفته جمعیت نمودند» (شرفنامه؛ صص 429 و 430)
لرهای خراسان
در زیر عنوان حضور بختیاریها در افغانستان و پاکستان میتوان از لرهای کوچنده به مرزهای شرقی داخلی ایران همچون خراسان، کرمان و سیستان و بلوچستان اشاره کرد که در مورد کرمان این مطلب قبلا مطرح شده و دکتر امان اللهی بهاروند از آنها یاد کرده (قوم لر؛ 253 تا 257) هرچند هنوز از جزئیات این مردم اطلاعاتی منتشر نشده است.
درباره لرهای خراسان نیز باید رد ایشان را در میان اقوامی که تحت عنوان کُرد شناخته شدهاند جستجو کرد. اصولا دربسیاری از موارد تبیعد، کوچ و کوچ اجباری لرها اغلب در ائتلافهای ایلی میکوشیدهاند با نزدیکترین همسایههایی که از نظر فرهنگی و نژادی دارای ریشه مشترک با ایشان باشد همراه شوند و از این رهگذر اغلب - و مخصوصا در نیمه شمالی ایران - آنها را بخشی از کردها به حساب می آوردهاند. از همین رهگذر است که چگنیهای ساکن قزوین که هنوز لری خرمآبادی را درست مثل مردمان بخش چگنی خرماباد تکلم میکنند در این استان به کُرد معروفند، همچنین اغلب «کردمحله»های مازندران و گیلان را نیز باید بررسی نمود.
نیز از همین رهگذر است که کتاب «حرکت تاریخی کُرد به خراسان» از طوایف لرتبار نیز تحت عنوان کردان یاد میکند و به برخی مهاجرتها و لشگرکشیهای ایشان از خراسان به هندوستان چنین اشاره می کند:
«کردان چگني که نميتوانستند گوشهاي از سرزمين ايران را زير تاخت و تاز و غارت بيگانگان ببينند، دست رشادت از آستين جلادت بيرون آورده بر مغولان تاخته و شکست فاحشي بر آنها وارد ساخته آنها را از خراسان بيرون راندند و سپس نامه اي به شاه تهماسب نوشته وسيله پيکي سريعالسير گسيل داشتند که: مملکت تو را از زير سم ستوران دشمن بيرون آورديم اکنون کسي را به حکومت و نگهداري اين ديار فرست که ما خود عازم هندوستانيم.»
همچنین کتاب «ایلها و طایفههای عشایری خراسان» لااقل درباره چگنیها و زنگنهها نامی از لر نمیبرد، این منبع در بر شمردن طوایف کُرد نژاد خراسان زیر عنوان چکنهلو می نویسد:
«چکنه لو -یا چکنی- کردان چگنی هم در روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی مثل سایر ایلات فزلباش سهم بسزائی داشتند، امراء چکنی بیش از ده نفر در خدمت شاهان صفوی بودهاند و هر یک مقام و منصبی در دولت داشتند که می توان اشخاص زیر را نام برد..»
این منبع سپس می افزاید: «عدهای از چکنیهای چکنهسر ولایت نیشابور در زمان قاجاریان به درگز مهاجرت کردند و در نوخندان سکونت گزیدند و به کشاورزی مشغول شدند.» (صص: 116 و 117)
همین کتاب باز در برشمردن طوایف کرد خراسان از طایفه زنگنه از ایلات لر کرمانشاه، نام میبرد: «از کردان ایل بزرگ زنگنه کرمانشاه است، که در خراسان روستاهای نیاز آباد، قاسم آباد، اسد آباد، ابراهیمی، شهرک از توابع بخش خواف ساکنند و جمعیت آنها به یکهزار خانوار می رسد. به کار دامداری و کشاورزی اشتغال دارند»
سپس درباره علت تبعید ایشان انتقال ایشان به خراسان با استناد به کتاب «ایلات و طوایف درگز» اشاره می کند: «زنگنه از کردان کرمانشاه است که نادرشاه در جنگ با احمد پاشا عثمانی در سال 1147 در زهاب کرمانشاه او را شکست داد و عدهای از طوایف لُر و کرد همدان و کرمانشاه را از قبیل باجلان، قرابیات، زنگنه، را که سپاهیان وی بودند به اسارت در آورد سپس فرمان داد قرابیات و زنگنه را به خراسان انتقال دادند» (ص: 126)
میرنیا در ذیل طوایف بختیاری، لک، زند و.. نیز چنین گزارشهائی دارد:
بختیاری: طایفه ای از ایل لر بختیاری فارس اند. که به فرمان نادرشاه افشار در سال 1149 ه.ق پس از سرکوب علیمرادخان از طوایف چهارلنگ و هفت لنگ به درگز منتقل یا تبعید شده اند و در درون (نوخندان) سکونت یافته اند. اکنون بازماندگان این طایفه در نوخندان به کار کشاورزی و باغ داری اشتغال دارند و بعضی هم در سازمان های دولتی به عنوان دبیر و کارمند به کار مشغول اند (ص 168)
زند و لک: طوایف زند و لک به فمران نادرشاه افشار در سال 1145 ه.ق پس از سرکوبی شورش این طوایف در ملایر به درگز تبعید و در دستگرد و کپکان و کلات اسکان داده شده اند. علت تبعید آنها در نادرنامه قدوسی چنین ذکر شده است: «نادرشاه هنگام توقف در کرمانشاه (1145ه.ق) دستور داد باباخان چاووشلو، قبیله زند و لک منطقه ملایر و علی شکر را به مناسبت فجایعی که در شورش خود مرتکب شده اند حدود سیصد خانوار از آن طوایف لُر را که در قریه (پری) از توابع ملایر سکونت داشتند با عیال و اولاد به درگز کوچ بدهند و عده ای از مردان رشید آنها را نیز به خدمات لشگری گمارند، از آنجمله کریمخان زند و برادرانش بودند که در جنگ هندوستان در سپاه نادر شاه شرکت داشتند (ص: 176)
لک: چند خانوار از طوایف لر لک به فرمان نادرشاه افشار در سال 1145 ه.ق پس از سرکوبی شورش این طوایف همراه زندها به درگز تبعید شدند. (ص: 182)
علاوه بر این در همین کتاب «ایلها و طایفههای عشایری خراسان» شرحی از آداب و رسوم وفولکلور مردم عشایر خراسان آورده شده است که حداقل در دو مورد شباهتتام و قابل تأملی با فولکلور لری دارد.
نخست مراسم «فال چل بیتو» است (همان ص 194) که احتمالا با رسم «چل سرو» لرستان یکی است. در فال چهلسرو لرستان ابیاتی خوانده می شوند و مطابق رسومات خاص یک بیت فال شخص مورد نظر خواهد بود، این ابیات در استان لرستان کنونی فقط به زبان لکی است، اما ظاهرا در لرستان پشتکوه (ایلام امروزی) ابیات میرنوروز که لری خرم ابادی هستند هم کاربرد دارند! در چل بیتو خراسان نه تک بیتها که دو بیتی معیار کار است این چند مورد از ابیات مربوط به فال چلبیتو خراسان است:
ستاره سر زده ما هم ز دنبال/ خدایا قافله کی می کنه بار
خدایا قافله یک شو بمانه/ سفر در پیش دارم دل ز دنبال
پسینی اول ماهه خدایا/ دلم از قصه پر آهه خدایا
رفیقان می رون سوی ولایت/ دوپایم کنده شاهه خدایا
(میرنیا، ص 194)
نکته دیگر دعای باران ترکان خراسان است که شباهت عجیبی با «هلهله کوسه» لرهای بختیاری دارد:
«در بهاران خشک سالی که مزارع دیم دچار کم آبی و تشنگی می شد، مردم روستاها آدمک پارچه ای را مانند مترسک درست می کردند و به چوب نصب می نمودند که آنرا کوسا می گفتند. یک نفر آن را به دست می گرفت و اطراف او هم عده ای از مردان و جوانان و بچه ها راه می افتادند و به در خانه ها می رفتند و این شعر را می خواندند (ص 198):
کوسا کوسا نه ایستر/ تاریدن یاقیش ایستر/ کوسا ایشی قصابدی/ قارده یاقسه حسابدی و..» (میرنیا، ص 198)
-----------------------------
مشخصات کامل منابع:
* ایلها و طایفههای عشایری خراسان، سیدعلی میرنیا، تهران: موسسه انتشاراتی و آموزشی نسل دانش، 1369
* جامعهشناسی و مردمشناسی شیعیان افغانستان، نوشته: محمد حسین فرهنگ، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380
* نژادنامه افغان، علامه ملا فیض محمد کاتب، ناشر: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1372
* افغانان؛ جای، فرهنگ و نژاد، نوشته مونت استوارت الفنستون، ترجمه محمد آصف فکرت، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی 1376
* قوم لر، سکندر اماناللهی بهاروند، تهران: آگاه 1370
* شرفنامه (تاریخ مفصل کردستان)، امیر شرفخان بدلیسی، با مقدمه و تعلیقات محمد عباسی، تهران: مطبوعاتی علمی
* حرکت تاريخي کرد به خراسان، کليم الله توحدي، چاپ دانشگاه فردوسي مشهد. 1364
+copyff.jpg)
برنامه این هفته